Gen testi nedir ?
Kan veya hastalıkla ilşkili diğer vücut sıvılarındaki hücrelerden elde edilen DNA nın incelenmesine gen testi denir. DNA daki değişiklikler oldukça fazla olabilir:bazen bir kromozomun tamamen veya kısmen kaybı olabilir ve bu mikroskop ile bile görülebilir. Veya çok küçük bir değişiklik olabilir mesela tek bir kimyasal baz değişikliği. Genler aşırı protein yapabilirler ya da tamamen suskun kalabilirler. Bazen kromozomların bir parçaları kopup başka kromozomlarla birleşirler. Böyle bir durumda genler uygunsuz ve yersiz bir şekilde aktive veya inaktive olabilir.
Kromozom ve genlerin incelenmesi yanında bazı proteinlerin biyokimyasal olarak varlığının veya yokluğunun incelenmesi de genin durumu hakkında bilgi verir.
Gen testlerinin yararları nelerdir ?
Genetik testler,kişilerin hastalıklara yatkınlıkları araştırmak için veya bir kişi veya ailede şüphelenilen bir mutasyonu kesinleştirmek için yapılır.
Gen testlerinin en yaygınları yenidoğan taramalarıdır. Amerika’da her yıl 4 milyon yenidoğanın kan örnekleri anormal veya eksik genler açısından taranmaktadır. Bazı testler genlerdeki normal olmayan değişiklikleri tararken diğer testler de doğuştan metabolizma eksikliklerini saptamak amacıyla aday gen ürünleri olan proteinlerin varlığını ve fonksiyonunu inceler (örneğin fenilketonüri).
Bir diğer test şekli taşıyıcı testleridir. Taşıyıcı testleri çiflerin kistik fibroz,orak hücreli anemi,Tay Sachs hastalığı ( ölümcül bir yağ metabolizması bozukluğu) gibi çekinik allelleri taşıyıp taşımadıklarını ve doğacak çocuklarında bu hastalıkların ortaya çıkma şansını belirlemek için yapılır. Genetik testler,biyokimyasal,kromozomal veya DNA temelinde olsun,Down Sendromu gibi hastalıkların doğum öncesi tanısında da sıklıkla kullanılır.
- Ailesel adenomatöz polip genlerinin incelenmesi ile erken kanser tanısı için
- Lösemi tiplerinin ayırtedilmesi için veya örneğin p53 tümör baskılayıcı gen mutasyonlarının saptanarak kanserlerde prognoz tahmini için kullanılabilirler.
Gen testleri ile aile ve akraba içinde kalıtım yoluyla geçen hatalı genlerin araması yapılır. Mutasyona uğrayan gen,döl hücrelerinde (yumurta veya sperm) bulunduğu için bebeğin vücudundaki tüm hücrelerde bu mutasyon bulunur. Bu durumda,örneğin kan hücrelerinden de bu gen testi yapılabilir.
Bunlar arasında Retinoblastoma,Wilms Tümörü,Li-Fraumeni Sendromu,Ailesel Adenomatöz Polip ile ortaya çıkan kalın barsak kanseri,polipsiz kalın barsak kanseri,Nörofibromatözis,Meme Kanseri,Yumurtalık Kanseri ve Pankreas Kanserlerinin bazı türleri de sayılabilir. Soyaçekim yoluyla hatalı genlerin iletildiği kanserlerin tüm kanserlere oranı %5-10 arasındadır. Meme kanserlerinde ise her 300 kadından birisinde bu genlerde mutasyon bulunmaktadır. Genellikle bu tür hastalarda kanser diğerlerine nazaran daha erken yaşlarda gelişir. Bunun nedeni,hatalı genlerin düzensiz ve kontrol edilemeyen hücre artışlarına olanak sağlamalarıdır.
Belirli bir hastalığın,örneğin kalın barsak kanserinin yaygın olduğu,kuşaklar boyu defalarca görüldüğü ailelerden DNA örnekleri toplanır. Bu örnekler bazı genetik belirteçler açısından taranır. Bu belirteçler ile hastalık arasında bir ilişki belirlendiği zaman bu belirteçin bulunduğu bölge genler ve hastalık ilşkisi açısından dizi analizi yapılarak incelenir ve mutasyon aranır. Ancak bu oldukça zor ve zahmetli bir iştir. Huntington genini bulmak 10 yıl sürmüştür. Gen bir kez bulunup bir virüs,maya veya bakteriye klonlandıktan sonra daha ileri çalışmalar için yeterince gen bu canlıların laboratuvar ortamında çoğaltılmaları ile elde edilebilir. Daha sonra klonlanmış bu genlerden tek zincirli DNA probları hazırlanır ve radyoaktif veya floresan olarak işaretlenir. DNA nın baz çiftleşmesi özelliğinden yararlanılarak bu problar hücredeki genler ile birleştirilir. Bu şekilde işeretli problar ile hücre genleri mikroskop altında veya röntgen filimi üzerinde görüntülenir. Sayısı fazla olan veya eksik olan gen saptanır.
Kaynak:
www.acibademgenetik.com
Doç. Dr. Mustafa cengiz Yakıcıer