Kanser hakkında bazı genel bilgiler
Dünyada her yıl 11 000 000 ülkemizde de 150 000 kişi kansere yakalanmaktadır. Her hangi bir hastada kansere neden olan faktörlerin tespit edilmesi genellikle mümkün olmamakla birlikte büyük orandaki kanser vakalarının;yaşlanma,çevresel ve genetik faktörlerin ortak etkisi sonucu ortaya çıktığı kabul edilmektedir.
Genetik faktörlerin kanser gelişimindeki rolleri bilinmekle beraber kanserlerin büyük bir çoğunluğu kalıtsal (genlerle ailede kuşaklar arası aktarılan) değildir. Bununla birlikte dünya ile birlikte ülkemizde de en sık görülen kanserlerden kalın barsak ve meme kanserlerinin % 5 –10 oranında kalıtsal geçiş gösterdiği kabul edilmektedir.
Hangi durumlarda kalıtsal geçiş gösteren (ailesel) kanserlerden şüphelenilmelidir?
- Aynı ailede belli bir kanser türüne veya farklı kanserlere yakalanmış çok sayıda hasta bulunması
- Ailede çok genç (beklenmedik) yaşta herhangi bir kansere yakalanmış bir hasta olması
- Aynı bireyinde birden çok kanser (aynı veya farklı organlarda) ortaya çıkması
- Kuşaklar boyunca en az bir bireyde kanser hastalığı ortaya çıkmış olması durumlarında ailede kalıtsal geçiş gösteren bir kansere yatkınlık durumundan şüphelenilmelidir.
- Bazı durumlarda hastaya doktoru tarafından da ailesel yatkınlığı bulunabileceği yönünde bilgilendirme yapılabilmektedir.
Koruyucu hekimlik servisine başvurmanın ne yararı olabilir?
Kansere yatkınlığa yol açan genetik faktörlerin araştırılması hem hastanın kendisine hem de ailedeki diğer bireylere aşağıda maddeler halinde belirtilen faydaları sağlamaktadır.
Hastaya faydaları
- Mevcut kanserin tedavi protokolünün ve hastanın takip sürecinin
- Kanser geliştirme riski altındaki diğer organların belirlenerek uygun tarama ve erken tanı protokolünün belirlenmesi
- Bu şekilde hastanın en uygun şekilde tedavi edilmesi ve tedavi edilen ve risk altındaki diğer organlarda hastalığın gelişmesi önlenerek yada kanser gelişmesi halinde erken evrede yakalanarak tedavi edilerek hastanın yaşam kalitesi en uygun şekilde korunarak hastalığın morbidite ve mortalitesinin azaltılması sağlanabilmektedir.
Hasta ailesine faydaları
Doktorunuz tarafından aile öykünüz alındıktan sonra gerekli genetik testlerin ailedeki bireylerde araştırılması sonucu bazı bireylerin genetik değişiklikleri taşıdığı diğer bireylerin ise normal olduğu belirlenecektir.
Kansere yatkınlığa yol açan genetik değişikliği genetik değişikliği taşımayan bireylerinİ;
- Psikolojik olarak baskıdan kurtulması sağlanmakta
- Bu kişilerin gereğinden erken yaşta kanser tarama programlarına dahil edilmesine gerek kalmaması gibi ekonomik ve psikolojik kazanımların yanı sıra ailede söz konusu genetik değişikliği taşımayan bireylerin takip eden kuşaklarında da bu genetik testin yapılmasına gerek kalmamaktadır.
Kansere yatkınlığa yol açan genetik değişikliği taşıyan bireylerin
- Yaşam şekillerinde (diyet,spor sigara gibi alışkanlıkların terk edilmesi) değişiklikler önerilerek
- Söz konusu yatkınlık için tarama ve erken tanı protokolü planlanarak
- Gerekli medikal (tamoksifen,aspirin gibi ilaçların kullanılması) yada cerrahi önlemler (hastalığı geliştirme riski bulunan organın cerrahi metodlarla çıkartılması) alınarak
- Kanser hastalığına yakalanmasının önlenmesi ya da hastalık tedavi edilebilir aşamada iken yakalanarak tedavi edilmesi mümkün olabilmektedir.
Koruyucu hekimlik servisinde hastalara yapılacak işlemler nelerdir?
- Koruyucu hekimlik servisine başvuracak kişilere öncelikle sorular yöneltilerek ayrıntılı aile hikayesi hakkında bilgi sahibi olunacak ve bu bilgiler ışığında aile ağacı çıkartılacaktır.
- Aile ağacı ve hikayesinin analizi sonucu ailesel bir yatkınlık olup olmadığı belirlenecektir.
- Ailesel yatkınlığı olduğu tespit edilen ve bu konuda yardım almak isteyen bireyler,genetik danışma,genetik testler,genetik testlerin ne kadar ve hangi doğrulukta bilgi vereceği,bu testlerin sonuçlarının ortaya çıkaracağı risk ve faydalar konularında bilgilendirilecektir.
- Genetik test yapılması istenilen durumda indeks vaka denilen ve ailede kanser hastalığına kalıtsal nedenlerle yakalanmış bir birey hekim tarafından tespit edilerek genetik çalışma bu bireyin bilgilendirilmesi ve onayının alınması sonrasında gerçekleştirilecektir.
- Hekim tarafından genetik test yapılmak için tespit edilen bireyden kan alınarak genetik test gerçekleştirilecek,test sonuçları bireye bildirilecektir.
- Bu merkezin en önemli görevlerinden bir tanesi hasta ve ailesinin kinik durum ve riskler açısında doğru bilgilendirilmesi ve psikolojik desteğin sağlanmasıdır.
Neden genetik test yaptırmak yerine koruyucu hekimlik servisine baş vurmalıyım?
Kanser yukarıda da belirtildiği gibi değişik faktörlerin ortak etkisi sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır ve kalıtsal kanserler tüm kanserlerin yaklaşık % 10 unu oluşturmaktadır.
Kanserlerin kalıtsal faktörler sonucu ortaya çıktığının anlaşılması her zaman kolay olmayıp uzmanlık gerektiren bir konudur.
Kanserlerin kalıtsal faktörlerinin ortaya çıkartılması için yapılan genetik testler uzun süren ve pahallı testlerdir. Kalıtsal geçiş gösteren kanserlerin araştırılması için aile öyküsüne göre farklı testler yapılabilmektedir. Aile öyküsüne göre yapılması planlanan genetik testlerin hasta ve ailesine hastalık hakkında ne kadar bilgi verici olabileceği ve yapılması durumunda hasta ve ailesinin yaşamını nasıl etkileyebileceği mutlaka anlatılmalı ve psikolojik destek verilmelidir.
Koruyucu hekimlik servisi,başvuran hastalarımıza sadece gerekli durumlarda ve uygun testlerin yapılmasını,bu testlerin sonuçlarının hastalarımıza ve ailelerine uygun bir şekilde anlatılmasını ve risk tespit edilen bireylerin erken tanı amaçlı tarama ve takip programlarına dahil edilmesini,gerekli durumlarda koruyucu tıbbi ve cerrahi önlemler için hastalarımızın yönlendirilmesini amaçlamaktadır.
Doç. Dr. Mustafa cengiz Yakıcıer