Vücuda enerji sağlayan 3 temel kaynağın içerisinde besinlerden aldığımız enerjinin büyük bir çoğunluğunu karbonhidratlar sağlamaktadır. Herhangi bir sağlık problemi olmayan,normal beslenen bireylerde günlük enerjinin %55-60’ı karbonhidratlardan sağlanır ki 1 gram karbonhidrat 4 kkal’lik enerji sağlar. Ağır fiziksel hareketli bireylerde örneğin sporcular,ağır çalışan işçiler gb. Günlük enerjinin %70’i karbonhidratlardan sağlanmalıdır.
Doğada farklı tipte karbonhidrat bulunur. Bunların bir kısmı monosakkarit(glikoz,fruktoz,galaktoz),bir kısmı disakkarit(sakkaroz,maltoz,laktoz),şeker alkolleri,oligosakkarit,galaktaoligosakkarit,fruktooligosakkarit,maltodekstrin,polisakkarit(nişastaolna ve olmayan)ve en önemlisi glikojem formunda (yani ağırlıklı olarak insan vücüdunda kas ve karaciğer dokularında karbonhidratların depo formu) bulunmaktadır.
Sebze,meyve,buğday,arpa,çavdar,yulaf,bunların ürünleri,aynı zamanda şeker,çikolata,reçel,bal gibi besinlerde karbonhirat kaynakları arasında yer almaktadır. Ancak sağlık açısından değerlendirmek gerekirse basit şekerler (basit karbonhidrat) grubu (şeker,bal,reçel,çikolata vb.) gıdalar kan şekerini hem yükseltme ve birden düşürmeye sebebiyet vermesi ve lif içeriğinin düşük olmasından dolayı sınırlı miktarda tüketilmesi gerekir. Bu besinlerin yerine,lif miktarı yüksek bağırsak faaliyetlerini arttırıcı ve aynı zamanda kan şekerini dengeli tutumaya yardımcı kompleks karbonhidratların (kepekli ekmek,tam tahıl taneleri,makarna,bulgur gibi) tüketilmesi sağlık açısından olumlu etki gösterir.
Fazla alınan karbonhidrat ise glikojen halinde karaciğerde enerji için kullanılmak üzere depolanır. Fakat karaciğerin belli bir glikojen depolama kapasitesi bulunmakta,dolayısıyla depo kapasitesini dolduran karaciğer karbonhidratlarım fazlasını yağ olarak depolamaya devam eder.
Tüm dokular,enerji gereksinimlerini karşılamak için karbonhidratları kullanır. Beyin dokusu,enerji ihtiyacı için sadece karbonhidratlardan faydalanır,dolayısıyla karbonhidrat tüketimi burada olduğundan daha fazla önem taşımaktadır. Dolayısıyla karbonhidat tüketim oranı önem taşımaktadır. Gereğinden az tüketimi ise vücutta keton üretimini arttırır ve bu vücut sıvısının ve kanın pH’ını etkileyerek vücudun normal seyrini kötü etkiler,komaya kadar giden ölümcül donuçlara neden olabilir.
Günlük enerjimizin büyük bir çoğunluğunun karbonhidratlardan sağlanması kaslarımızdaki ve dokularımızdaki proteinlerin enerji için kullanılmasını önlerken,bağırsakların hareketini arttırarak,burada oluşan atıkların gaita(dışkı) ile dışarı atılmasını sağlar.
Dyt. Işıl Turgay