•Çocuklarda dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite nedir?
Dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocukluk çağının en sıkıntılı psikiyatrik hastalıklarındandır biridir. Dikkatin yetmemesine bağlı öğrenme sorunları,sürekli hareketlilik nedeniyle ailevi,sosyal problemlerin yaşandığı bir hastalıktır.
•Çocuklarda dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite oluşmasının nedenleri nelerdir?
Bu hastalığın ortaya çıkış nedeni genetik olmasıdır. DEHB’si olan çocukların anne -babalarının da DEHB olma ihtimali çok yüksektir. Yapılan çalışmalarda geriye dönüp aile ağacına bakıldığında 1. derece ya da 2. derece akrabalarda muhakkak DEHB’si olanlar mevcuttur.
•İlk hangi yaşlarda görülür?
Bu hastalık çocuk doğduğu andan itibaren vardır. Belirgin biçimde davranışlarda hiperaktivite,çocuk hareket edip emeklemeye ya da yürümeye başladığında gözlenmeye başlanabilir. DEHB’si olan çocukların gelişim öyküleri alındığında çocuğun aslında bebeklikten beri çok hareketli olduğunu bildirmektedir anneler. Çocuğun yaşamında ise özellikle ilkokula başlandığı dönem,ilkokuldan ortaokula geçildiği dönemlerde,özellikle dikkati yetmeyen çocuklarda problem kendini net biçimde ortaya koyar.
•Çözümü ve tedavi yöntemleri nelerdir?
Günümüzde en yaygın tedavisi ilaçlarla yapılmaktadır. Stimulanlar olarak tanımlanan ve yürütücü işlevler dediğimiz dikkat/konsantrasyon artırıcı etkisi olan ilaçlar tedavide yüz güldürücü sonuçlar vermektedir. Bu ilaçlarla tedavi edilen çocuklarda dramatik biçimde değişim hem aile hem öğretmenler hem de klinisyen tarafından fark edilir.
Daha hafif formlarda stimulan kullanılmadan yürütücü işlevler üzerinde etkili olduğu bilinen bazı antidepresanlar ve diğer ilaçlar da kullanılmaktadır.
En doğru tedavi,çocuğun ihtiyacının ne olduğunun belirlenip buna göre tedavi şeması izlemektir.
•Dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite sahibi olan çocuklara karşı aileleri ve çevresi nasıl davranmalıdır?
Mümkün olduğunca sabırlı ve yönlendirici çünkü bu çocuklar doğru biçimde yönlendirilirse bu durum sorun olmaktan çıkabilir. Örneğin hiperaktivitesi olan çocuk sakinlik ve eylemsizlik gerektiren işleri çoğu zaman yapamaz. Yap-boz yapmak yerine yakalamaca oynamayı,yazı yazmak yerine yazı masasının etrafında dönmeyi ve koşmayı ister. Onu engellemek kaostan başka bir işe yaramayacağı için bu çocuğa hem hareket etmesi için izin veren hem de aktivitede bulunmasını sağlayacak şeyler keşfetmek gerekir. Konsantrasyon gerektiren durumların öncesinde çocukla yapılacak her türlü fiziksel aktivite de zaman kaybından çok zaman kazandıran bir durumdur. Enerjisini atan çocuğun konsantrasyonunu sağlaması daha kolay olmaktadır.
•Yaramaz çocuk ile hiperaktif çocuğun farkı nedir? DEHB olan çocukların yaşıtlarından farkları neler?
Yaramaz çocuğun davranışlarının bir hedefi vardır. Yaramazlığın hedefi vardır. Hiperaktif çocuğun hareketliliğinin çoğu zaman bir hedefi yoktur. Anlamsız,hedefe yönelik olmayan aşırı hareketliliktir.
Dikkati dağınık ve yetmeyen çocuk çoğu zaman diğerlerine göre daha sakin ve sessiz görünür. Öğretmenini dinlemiyormuş gibi görünür. Hayal aleminde yaşarcasına ortamdan kopabilir.
Hiperaktif çocuk motor takılmış gibi oradan oraya hareket eder. Çoğu zaman yükseklerde gezer. Elinden gelse düz duvara tırmanır. Koltukların tepesinden atlar,kapı pervazlarına tırmanır,çoğu zaman yara bere içindedir. Okulda sınıf içinde sürekli hareket eder. Kalkıp dolaşır,çok konuşur,kıpır kıpırdır. Otursa bile elleri ayakları kıpırdamadan duramaz.
•Stve Jobs,Albert Einstein,Thomas Edison gibi tarihte başarılı olmuş kişilerin de DEHB olabileceği düşünülüyor. Bu başarılı kişiler,ailelere karamsar olmamaları konusunda umut verebilir mi? Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Elbette karamsar olmaya gerek yok. Bu hastalık artık çok iyi bilinen ve artık en iyi şekilde tedavi edilen bir hastalık haline gelmiştir. Ayrıca şunu da eklemek isterim,hiperaktif çocuklar büyüdüklerin de hiperaktiftirler. İş yaşamında risk almayı bilen,girişken,aktif insanlar başarıya daha yakın dururlar. Hiperaktif tipler bu anlamda daha şanslıdırlar. Durumu toparlayabilen ve hiperaktivitesi kontrol altında olan,dikkat yetmezliği toparlanmış olanlar erişkin hayatlarında başarılı olmaktadırlar.
•Bazı anne babalar çocuklarını bu konuda hekime götürdüklerinde,kendilerinin de benzer bir çocukluk geçirdiklerini farkına varıyorlar. Yetişkinlerde de DEHB görülüyor mu? Bu tedavi edilmeli mi? Nasıl? Kişi tedavi olursa hayatında ne tür değişimler olur?
DEHB’li çocukların DEHB’li ebeveynleriyle sık sık karşılaşıyoruz. Erişkin tip DEHB diye bir tanımlamamız var artık. DEHB’si olan çocukların %60-70’inde ergenlikle birlikte bu durum azalabiliyor ya da yavaşlıyor ancak geriye kalanlarda durum aynı hızıyla erişkin hayatta da devam ediyor. Erişkin tip DEHB muhakkak tedavi edilmelidir. Erişkinlerin çocuklardan farkı daha belirgindir. Çocukluktaki hareketlilik erişkin yaşamda daha dürtüsellik olarak kendini göstermektedir. Sonucu düşünmeden hareket etmenin erişkinlikte faturası daha ciddidir. İş kaybı,evliliği yürütememe,maddi zorluklar sık ortaya çıkar. Tedavi gören erişkilerin de çocuklarda olduğu gibi tedavi sonrası dramatik biçimde değiştiği,iş,özel ve sosyal yaşamlarının düzene girdiğini görmekteyiz.
Dr. Aylin aksoy Çoban