Protez, metal ya da seramikten yapılmış bir yuvarlak ve plastik, seramik ya da metal bazlı dolgusu bulunan bir soketten oluşur. Kalça protezinde kullanılan implantlar biyouyumludur -yani vücudun kabul edeceği şekilde dizayn edilmiştir- ve korozyon, bozulma ve aşınmaya karşı dirençlidir.
Kalça protezi genellikle eklem iltihabı ya da yaralanma sonucu kalça eklemi zarar görmüş kişiler için kullanılır. Ardından rehabilitasyon takviyesi de yapılarak, kalça protezi ağrıyı azaltır, hareket açıklığını ve kalça eklemini düzeltir.
Neden yapılır
Kalça protezinin amacı ağrıyı azaltmak, hareketliliği artırmak ve zarar görmüş kalça ekleminin fonksiyonunu yeniden kazandırmaktır. Sert, ağrılı kalça eklemi günlük aktivitelerinizi kısıtlıyorsa başarılı bir ameliyatı normal hayatınıza devam etmenizi sağlayabilir. Fakat kalça protezini düşünmeden önce doktorunuz ağrı kesici, fizik tedavisi, egzersiz ya da baston ya da yürüteç kullanma gibi diğer tedavi yöntemlerini önerebilir. Bu seçeneklerden biri yeterli değilse kalça protezi sizi için doğru seçenek olabilir.
Kalça eklemine zarar veren ve kalça protezi gerektirebilen bazı durumlar:
- osteoartrit
- romatizmal eklem iltihabı
- kırık kalça
- kemik tümörü
- kalça kemiğinin yuvarlak kısmına yeterli kan sağlanmadığında oluşan osteonekroz
Hastayı kalça protezine yönlendirebilen semptomlar:
- ağrı kesiciye rağmen sürekli ağrı
- baston ya da yürüteçle dahil, yürürken artan ağrı
- ağrı yüzünden uyuyamama
- merdiven çıkarken zorlanma
- oturma pozisyonundan kalkarken zorlanma
- ağrı yüzünden daha önce kolaylıkla gerçekleştirilen aktivitelerin yapılamaması
Riskler
Kalça protezi genellikle güvenli bir ameliyattır fakat diğer cerrahi operasyonlar gibi komplikasyonlar oluşabilir. Bazıları ciddi durumlara ulaşsa da çoğunlukla başarılı bir şekilde tedavi edilir. Kalça protezinde oluşabilecek komplikasyonlar:
- kan pıhtılaşması. Ameliyat sırasında damarlara yapılan baskı ya da ameliyat sonrası azalmış bacak hareketleri sonucu bacaktaki damarlarda pıhtılaşma oluşabilir. Doktor, bu durumu önlemek için genellikle kan inceltici ilaçlar verir. Elastik çorap gibi basınç aletleri ve damarlardaki kan akışını artırma amacıyla egzersiz yapmak da pıhtılaşma riskini azaltır.
- enfeksiyon. İnsizyon bölgesinde ya da daha derinde yeni kalçaya yakın dokularda enfeksiyon oluşabilir. Çoğu enfeksiyon antibiyotikle tedavi edilir fakat proteze yakın ciddi enfeksiyonlar, protezin çıkarılıp yenisiyle değiştirilmesini gerektirebilir.
- çatlak. Ameliyat sırasında kalça ekleminin sağlıklı kısımlarında çatlaklar meydana gelebilir. Bazen, küçük olduğu için çatlak kendi kendine iyileşir. Daha büyük çatlaklar ameliyat sırasında tel, kablo ya da kemik dokusuyla düzeltilebilir.
- çıkık. Belli pozisyonlar yeni protezdeki yuvarlak yapının yerinden çıkmasına sebep olabilir. Bu durumu önlemek için kalça kısmında 90 derecelik eğilme gerçekleştirmeyin ve bacağın vücudun orta kesmini geçecek hareketlerden kaçının. Kalça yerinden çıkarsa, doktor atel kullanarak kalçanın yerine gelmesini sağlayabilir. Çıkık tekrarlanmaya devam ederse sabitleştirmek için ameliyat gerekir.
- gevşeme. Yeni çıkan implantlarla birlikte nadir olarak görülse de yeni eklem kemiğe sağlam bir şekilde sabitlenmemiş olabilir ya da kalçada ağrıya sebep olarak zamanla gevşeyebilir. Problemi düzeltmek için ameliyat gerekebilir.
- protezin kırılması. Nadir olarak görülen bir başka ihtimal de yapay kalçanın ameliyattan birkaç yıl sonra kırılmasıdır. Kırık eklemi yenilemek için tekrar ameliyat gerekir.
- bacak uzunluğunda değişim. Cerrah durumu engellemek için gerekenleri yapar fakat bazen yeni kalça bir bacağı diğerinden daha uzun ya da daha kısa hale getirebilmektedir.
- eklem sertleşmesi. Bazen eklem etrafındaki yumuşak sokular sertleşerek kalçanın hareket etmesini zorlaştırır (osifikasyon). Genellikle ağrıya yol açmaz. Osifikasyon riskiniz varsa doktorunuz ilaç ya da radyoterapi tavsiye edebilir.
- zamanla aşınma ve yırtılma. Protez kalça eklemi zamanla aşınabilir. Bu yüzden, genç ve aktifken kalça protezi geçirdiyseniz ileriki yaşlarda ikinci bir ameliyat gerekebilir. Fakat yeni materyaller implantları daha kalıcı hale getirmekte ve uzun bir süre ikinci kalça protezi ameliyatına gerek duyulmamaktadır.
Nasıl hazırlanılır
Ameliyattan önce ortopedi cerrahı hastayı muayene eder. Cerrah:
- medikal geçmişiniz ve güncel ilaçlarınız hakkkında sorular sorar.
- Ameliyat olmak için yeterince sağlıklı olduğunuzu kontrol etmek için genel fiziksel muayene yapar.
- eklemdeki hareket açıklığını ve çevreleyen kasların gücüne dikkat ederek kalçanızı muayene eder.
- kan testi, röntgen veya muhtemelen MRI testine karar verir.
Bu operasyon öncesi değerlendirmeler, ameliyat hakkında sorular sormanız için iyi bir fırsattır. Operasyon hakkında soru işaretleriniz varsa sormaktan çekinmeyin. Doktor ya da cerrahınız ameliyata hazırlık çerçevesinde egzersiz programı tavsiye edebilir. Bazı doktorlar, ameliyat öncesi sağlam bir kas yapısı ve esneklik programını izleyen kişilerin daha iyi sonuçlara ve iyileşme sürecine ulaştıklarına inanır. Buna rağmen, ilerlemiş osteoartriti olan kişilerde egzersiz programları daha az etkilidir. Doktorunuzla egzersiz programı hakkında konuşun.
Karşılaşabileceğiniz durumlar
Ameliyat öncesinde kıyafetlerinizin çıkarılması istenir ve hastane önlüğü giyilir. İlk gelen sağlık görevlisi anesteziyolojist olabilir. Genel anestezi ya da vücudun yarı alt kısmını uyuşturan spinal blok uygulanır. Kalça protez ameliyatında enfeksiyon ya da kan pıhtılaşması gibi muhtemel komplikasyon riski olduğu için cerrahınız ameliyat öncesi antibiyotik ya da kan inceltici gibi prevantif ilaçlar verebilir.
Ameliyat sırasında
Kalça protezini gerçekleştirmek için cerrahınız:
- kalçanın ön ya da yan kısımlarında doku tabakası boyunca insizyon gerçekleştirir.
- sağlıklı kemiğe dokunmamak suretiyle hastalıklı ve zarar görmüş kemik ve kıkırdağı alır.
- zarar görmüş soketi değiştirmek için protez soketi pelvik kemiğine yerleştirir.
- uyluk kemiğine bağlı femurun üstündeki yuvarlak yapıyı protez topuyla değiştirir.
Yeni yapay eklem, sağlıklı bir kalça ekleminin doğal, kaygan hareketlerini taklit etmek için tasarlanmıştır.
Kalça protez ameliyatı teknikleri gelişmektedir. Cerrahlar daha az invazif cerrahi teknikleri geliştirmeye devam ettikçe bu tekniklerin standart yöntemlere oranlara iyileşme ve ağrı sürecini azaltması umulmaktadır. Fakat standart kalça ameliyatıyla daha az invazif operasyonları karşılaştıran çalışmalar, karışık sonuçlar sunmaktadır.
Ameliyat sonrası
Bu süreçte anestezinin etkisi geçerken hasta dinlenme odasına alınır. Hemşire veya diğer anestezi görevlileri hastanın kan basıncı, nabız, ağrı, uyanıklık ya da rahatlık derecesini ve ilaca ihtiyaç duyma durumunu gözlem altında tutar.
Kan pıhtılaşmasının engellenmesi
Ameliyattan sonra bacaklarda yüksek pıhtılaşma riski bulunmaktadır. Bu komplikasyonu önlemek için muhtemel önlemler:
- Erken hareket etme. Ameliyattan kısa süre sonra oturmak hatta değnek ya da yürüteç yardımıyla yürümeyle çalışması için hasta cesaretlendirilir. Bu prosedür muhtelemen ameliyat günü ya da ertesi günü uygulanır.
- Baskı uygulanması. Ameliyat esnasında ve sonrasında bacaklarınıza, kan basıncı manşetine benzer elastik baskı çorapları ya da şişirilebilir manşonlar takılabilir. Şişirilmiş manşonların uyguladığı baskı sayesinde kanın bacak damarlarında birikmesi engellenir ve pıhtı oluşumu riski azalır.
- Kan inceltici ilaçlar. Cerrahınız ameliyat sonrasında, enjekte ya da oral kan inceltici ilaç verebilir. Ne kadar sürede yürümeye başladığınıza, ne kadar aktif olduğunuza ve genel pıhtılaşma riskine bağlı olarak ameliyat sonrasında birkaç hafta daha kan inceltici ilaç kullanmanız gerekebilir.
Bir fizyoterapist, iyileşme sürecini kısaltmak için hastanede ve evde yapacağınız hareketler konusunda yardım edebilir.
Eklem ve kas hareketlerini geri kazanabilmek için aktivite ve egzersizler hayatınızın düzenli bir parçası olmalıdır. Fizyoterapistiniz güçlendirici hareketlilik egzersizleri tavsiye edecek ve değnek, yürüteç gibi yardımcılarla nasıl yürümeniz gerektiğini öğrenmenize yardımcı olacaktır. Terapi ilerledikçe, yardım almadan yürüme seviyesine gelene kadar bacağınıza verdiğiniz ağırlığı yavaş yavaş artırmanız gerekir.
Evde iyileşme ve bakım
Hastaneden ayrılmadan önce size ve bakıcınıza yeni kalçaya bakım süreci için tavsiyeler verilir. Rahat bir geçiş süreci için:
- Yemeği bir arkadaş ya da akrabanızın hazırlaması için plan yapın.
- Günlük eşyaları bel seviyesine yerleştirin, böylece bir şeyi almak için eğilmek zorunda kalmazsınız.
- Tuvalet oturağını yükseltmek gibi evde bazı modifikasyonlar yapmayı düşünebilirsiniz.
Ameliyattan sonraki 6-8 haftalık süreçte, kalçanın düzgün bir şekilde iyileştiğinden emin olmak için tekrar muayene olmanız gerekir. İyileşme olumlu şekilde ilerliyorsa çoğu kişi bu aşamaya kadar kısıtlı da olsa normal yaşantılarına devam edebilir.
Sonuçlar
Kalça ameliyatı %90’ın üzerinde başarıya sahiptir. Ameliyat öncesi hissettiğiniz acının azalması ve eklemdeki hareket açıklığının artmasını bekleyebilirsiniz fakat ameliyat öncesi yapamadığınız hareketleri yapabilmeyi beklemeyin. Koşma ya da basketbol gibi yüksek impakta sahip aktiviteler hiçbir şekilde doktorun onayından geçmeyebilir. Fakat zamanla rahatça yüzebilir, golf oynayabilir, yürüyebilir veya bisiklet sürebilirsiniz.
Sağlık Editörü
