40 yaşından sonra yılda bir kez dışkıda gizli kan testi ve riskli bireylere kolonoskopik inceleme yapılarak kolon kanserine yakalanma ihtimali en aza indirilebilir.
Kolon kanserlerinin çok büyük kısmı bağırsak ve rektum’un (kalın bağırsağın son kısmı) iç yüzeyini döşeyen dokuda gelişen polip adı verilen oluşumlardan kaynaklanır. Polipler uzun yıllar boyunca kanserleşmeden sessiz kalabilirler,işte bu dönemde,henüz kanserleşmeden teşhis edildiklerinde çıkarılırlarsa risk daha başından ortadan kaldırılmış olur. Polipler dışkıyla birlikte kanama şikayetine de yol açabilirler. Kanama çok az miktarda ise dışkıya karışık olacağından gözle fark edilemeyebilir. Bu tür kanamaları dışkıda gizli kan testi ortaya çıkarabilir. Eğer kanama gözle görünecek kadar fazla ise gizli kan testleri gereksizdir. Vakit geçirmeden doktora başvurmak gerekir.
Dışkıda gizli kan testi: Adından da anlaşılacağı üzere kanama miktarının dışkıda bariz bir şekilde fark edilemeyecek derecede olan az miktardaki kanamaları tespit etmeyi amaçlar. Son derece basit bir uygulama olup az miktarda dışkının test çubuğuna sürülmesinden ibarettir. Test pozitif çıkarsa kolonoskopi ile kalın bağırsağın gözlenmesi gerekir. Yanıltıcı bir şekilde pozitif olması ya da tam tersi bağırsak sisteminde bir problem olmasına rağmen normal gibi sonuçlar vermesi de söz konusu olabilir. Bu nedenle kolonoskopi gibi güvenilir değildir. Ancak tüm toplumu kolonoskopi ile taramak pratikte mümkün olmadığından genel toplum taramalarında halen en sık başvurulan yöntemdir.
Kolonoskopi: Kolon ve rektum kanserlerinin öncü bulgusu olan polipleri tespit edip çıkarma,dolayısıyla kanser gelişmesini önlemede en etkili tanı ve tedavi metodudur. İşlem kolonoskop denilen ucunda ışığı ve kamerası olan yaklaşık 1 cm çapında kıvrılabilecek derecede yumuşak bir cihazdır. Bu cihazla anüsten (makat) girilerek kalın bağırsağın tamamı ve ince bağırsağın son kısmı incelenebilir,inceleme sırasında gerekirse olağan dışı görünen yerlerde patolojik tetkik için örnek (biyopsi) alınabilir,kanser gelişmesine zemin teşkil edebilen polipler çıkarılabilir. Zaten esas hedef de budur. Yani hali hazırda gelişmiş olan kanseri teşhis etmekten ziyade kansere dönüşebilen polipleri ortadan kaldırmaktır. Halk arasında anlatılan kulaktan kulağa yanlış aktarılan "çok ağrılı,bağırsak delinmesine yol açıyor gibi"korku senaryolarına itibar edilmemelidir. Zira işlem esnasında hem sakinleştirici hem de ağrı kesiciler,gerektiğinde de daha kuvvetli anestezik ilaçlar verilerek uygulama ağrısız olarak tamamlanmaktadır. Kolonoskopi işlemi öncesi 1 gece önceden bağırsak temizliği (müshil kullanarak) yapılması yeterlidir. Günlerce aç kalmaya gerek yoktur. Kolonoskopi işlemi sadece tanısal amaçlı yapıldığında 10 dakika gibi kısa bir sürede tamamlanabilmektedir. Polip çıkarılması söz konusu olursa poliplerin sayısı ve büyüklüğüne göre bu süre uzayabilir. İşlem tamamlandıktan sonra uygulanan sakinleştirici ilaçların etkilerinin geçmesi için yaklaşık 1 saat kadar daha hastanede kalmak gerekebilir. Bundan sonra kişi normal yaşamına geri dönebilir. Yani işlem hastanede kalmayı gerektiren bir uygulama değildir. Kolonoskopi işleminin tecrübeli ellerde yapıldığında bağırsak delinmesi,kanama gibi riskleri yok denecek kadar azdır. İdeal olanın,hastalık belirtileri yokken tetkik yaptırmak olduğu unutulmamalıdır. Böylece hastalık oluşmadan veya oluşmuşsa erken evrede tanı konulması ve tedavi edilmesi mümkün olabilir.
Ne Zaman Kolonoskopi Kesinlikle Yapılmalıdır?
- Dışkılama düzeni bozulanlar (bir ishal,bir kabızlık şikayeti olanlar)
- Dışkı kalınlığının azalması (kalem gibi incelmesi)
- 1 . derece akrabalarında kalın bağırsak kanseri olan kişiler
- Makattan kanaması olan veya dışkısında gizli kan (laboratuvar tetkikinde) saptananlar
- Bağırsak kanseri veya polip öyküsü olanlar
- Nedeni açıklanamayan kilo kayıplarında
- Tedavi ile geçmeyen ve nedeni bulunamayan karın ağrısı olanlar
- İnflamatuar bağırsak hastalığı (ülseratif kolit,Crohn hastalığı) olanlar
- Yaygın kanseri olanlarda ana odağın bulunmasında,
- Bağırsak filmlerinde şüpheli görünüm mevcut olanlar.
Kolonoskopi Nasıl Yapılır?
Kolonoskopi genelde hastaneye yatırılmadan yapılır. Acil durumlar dışında hastalar bağırsak temizliği yapılarak işleme alınırlar. Şikayetleri,geçirdiği ameliyatlar,aspirin kullanımı,vb. gibi hasta detaylıca sorgulanır,işlem ile ilgili bilgilendirilir. Hastanın tüm vital bulgularını (tansiyon,nabız,solunum sayısı) değerlendirebilmek için hasta monitörize edilir. Oksijen desteği sağlanır,işlem sırasında sakinleştirici ve ağrı azaltıcı ilaçlar verebilmek için işlem öncesi damar yolu açılır. Hasta tercihi ile işlem tamamen uyutularak da yapılabilir,işlem sonrası yaklaşık 1 saat takip edildikten sonra taburcu edilirler.
Prof. Dr. Ahmet Alponat