Normal saç büyüme ve kaybı döngüsü nedir?
Normal saç büyüme döngüsü 2 ila 3 yıl sürer. Her bir saç teli bu aşamada,ayda yaklaşık 1cm kadar büyür. Herhangi bir zamanda kafa derisi üzerinde saç tellerinin yaklaşık yüzde 90 büyüme fazındadır. Diğer yandan saç tellerinin yaklaşık yüzde 10’u,herhangi bir zaman diliminde dinlenme aşamasındadır. 3 ila 4 ay sonra,dinlenme aşamasındaki saçlar düşer ve onun yerine yeni saçlar büyümeye başlar. Bu döngünün bir parçası olarak her gün bir miktar saç dökülmesi normaldir. Ancak,bazı insanlarda normalden daha fazla saç dökülmesi olabilir. Bu tip saç dökülmesi erkek,kadın ve çocukları etkileyebilir.
Aşırı saç dökülmesi nedenleri nelerdir?
Bir dizi faktör aşırı saç kaybına neden olabilir. Örneğin,bir hastalık veya majör cerrahi sonrası yaklaşık 3 veya 4 ay,aniden büyük bir miktarda saç kaybedebilirsiniz. Bu saç dökülmesi stres ilişkili ve geçicidir. Bir başkasaç kaybı da hormonal nedenlerle olan saç dökülmesidir. Aşağıda bazı hormonal kökenli saç dökülmesi sebeplerindan bahsedilecektir.
Şeker hastalığı:
Diyabet hastalığı sistemik bir hastalık olup,uzun vadede tüm organ sistemlerinde hasarlara yol açabilir. Cild altı damarlarda oluşan tıkanıklık,serbest radikallerle birlikte “glikolizlenmenin son ürünleri”denilen zararlı yan ürünlerin cilde birikimi sonucu kıl dökülmeleri yaşanabilir. Bu kıl dökülmeleri daha çok kollar,eller ve bacaklarda gözlenir.
Hipofiz hastalıkları:İnsan bedeninin en önemli organlarından birisi olan hipofiz bezi beyin alt kısmında kafa tabanında bir eyer biçimi bir kemik yapı içinde bulunur. Tiroid bezinin çalışmasını sağlayan TSH,böbrek üstü bezlerin çalışmasını kontrol eden ACTH ve erkeklerde testis,kadınlarda yumurtalık çalışmasını sağlayan LH,FSH hormonları burada yapılır. Bu bezin az veya çok çalışmasına yol açan bazı tümörlerinin oluşması halinde özellikle testis ve yumurtalık fonksiyonları önemli ölçüde etkilenir. Erkeklerde testosteron yapımının azalması ile tüm vücutta tüylerde dökülme oluşur. Tüylenmede azalmaya cinsel isteksizlikle eşlik ediyorsa hipofiz bezinin hastalıkları ön planda düşünülerek mutlaka bir endokrinoloji uzmanına başvurulması gerekir. Erkek ve kadın hastalarda saç ve vücut tüylerinin dökülmesine sebep olan ve önemli bir hastalık olan Cushing hastalığı hipofiz bezinin tümörleri ile oluşur. Klinik tablosu ileride daha detaylı şekilde anlatılacaktır.
Tiroid hastalıkları:
Tiroid bezinin aşırı ya da az çalışmasında saç kaybı yaşanır. Sık rastlanan ve genellikle kadınları daha fazla etkilediği bilinen Hashimoto hastalığında tiroid bezi az çalışır ve ilerleyen durumlarda saç dökülmesi hastalığın tipik bulgularından birisidir. Hashimoto hastalığının tanısının konulması kolay olmakla birlikte hastaların yakınmaları çok tipik olmadığı için uzun zaman alabilir. Birçok vakada hastalar kilo sorunları için diyetisyenlere,kas ağrıları için romatoloji veya fizik tedavi kliniklerine,psikolojik sıkıntıları için psikiyatristlere ve hatta saç-tüy dökülmeleri için de dermatoloji uzmanlarına başvurabilmekte;çok basit bir tiroid testi ile de tanıları konulabilmektedir. Bu bakımdan bir dermatoloji uzmanının saç dökülmesi karşısındaki ilk reaksiyonlarından birisi de tiroid testlerinin çalışılmasını sağlamak olmalıdır. Diğer taraftan tiroid bezlerinin az çalışmasına sebep olabilecek ilaç kullanımı,cerrahi veya radyoterapi gibi işlemler de benzer şekilde saç kaybına sebep olabilir. Tiroid bezinin çok çalışması da saç kaybının önemli nedenlerindendir. Hipertiroidi dediğimiz zehirli guatr tablosunda saç kaybı yaşanır,ancak tiroid hastalığının kliniği daha belirgin olduğu için hastaların bir doktora başvurmaları daha çabuk olur,yani hastaların tanısının konulması fazla vakit almaz. Her iki durumda da saç kaybı tedavi ile düzelir. Kalıcı saç kaybı çok nadirdir.
Böbrek üstü bez hastalıkları:
Böbrek üstü bezlerinin çok ya da az çalışması genellikle seyrek rastlanan ama saç dökülmelerinin atlanmaması gereken önemli nedenlerindendir. Kilo artışı,saç dökülmesi,“ay dede yüzü”dediğimiz yuvarlak yüz hatlarının belirmesi,tüylenme artışı,cildin kırmızılığının ortaya çıkışı,küçük travmalarla bile kolay morarması,karın,sırt ve bacak iç kısımlarında mor-kırmızı renkli çizgiler,hipertansiyon ve şeker hastalığının belirmesi Cushing Hastalığı veya sendromu denilen önemli bir hastalığın belirtilerindendir. Bu tabloya başta kortizonlu ilaç kullanmak olmak üzere,birçok durum neden olabilir. Hipofiz bezi dediğimiz beyin altındaki küçük bir organın urları kadar böbrek üstü bezlerin tümörleri ile kötü huylu bazı urların ektopik olarak ürettikleri hormonlarla bu hastalık ortaya çıkabilir. Bu nedenle saç dökülmesinin birden bire ortaya çıkması ve yukarıdaki belirlerlerle birlikte olması Cushing hastalığını düşündürmeli,hatta bir kansere de bağlı olabileceği akla getirilerek gerekli testler yapılmak üzere en kısa sürede bir endokrinoloji kliniğinde incelenmek üzere hastanın sevki yapılmalıdır.
Böbrek üstü bezlerin az çalışması da saç kaybının sebeplerinden birisidir,ancak genel olarak toplumda az rastlanan bir hastalıktır. Çoğunlukla bağışıklık sisteminin yanlış programlanması ile böbrek üstü bezine yönelen bağışıklık saldırısı ile böbrek üstü bez hasarı gelişir. Bütün metabolizmanın programlı çalışmasından sorumlu steroid hormonların yapılmasından sorumlu olan bu organın az çalışması saç köklerinin de faaliyetlerini azaltıp saç dökülmesi ile sonuçlanabilir.
Yumurtalık ve testis hastalıkları:
Kadınlarda overlerin faaliyetlerinin azaldığı dönem olan menapoz ile estrojen seviyelerindeki azalma saç ve tüylerin azalmasını beraberinde getirebilir. Diğer yandan bazı over tümörlerinde erkeklik hormonlarının yapımının artması sonucu saçlarda azalma olurken,yüzde ve gövdede tüylenme artışı olur ki bu durum Cushing sendromundaki tabloya benzerdir. Diğerinden farkı obeziteye yol açmaması ve mor çatlakların olmamasıdır. Erkeklerde ise testis fonksiyonlarında gerileme ile saç dökülmesi olmasa da testosterona duyarlı sakal,bıyık,koltuk altı,kasık ile göğüs ve vücut kıllarında azalma gözlenir. Genç yaşta bir erkekte bu tablo karşısında testosteron hormonların incelenmesi,eğer bu hormonlarda bir düşüklük saptanırsa testis ve hipofiz bezlerinin hormon profili ile gerekli görüntüleme testlerinin yapılması şarttır. Primer testis hastalıkları genellikle erken yaşlarda belirti verir. Örneğin hastaların sakal ve bıyıklarında seyreklik ve cinsel organ gelişimindeki gerilik önemli belirtilerdendir. Diğer yandan ileri yaşlardaki erkeklerde bu tablonun birden oluşması akla testis sorunlarından daha çok hipofiz bez fonksiyonlarında bir problemi getirmelidir.
Tanı ve Testler
Hormonal nedenler araştırılırken öncelikle klinik göz önünde tutulmalı,hastanın saç dökülmesine vücut tüylenmesi de eşlik ediyor mu gözlenmeli;eğer bu tablo varsa diyabet,tiroid hastalıkları veya böbrek üstü bezlerin az çalışması gibi olasılıklar getirilmelidir. Diğer yandan saç dökülmesine kadın hastada tüylenme artışı ve daha evvel bahsedilen cild bulguları eşlik ediyorsa daha ciddi sağlık sorunları olabileceği düşünülmelidir. Rutin olarak saç dökülmesinde sorumlu olabilecek tiroid sorunları için tiroid testleri,kadın ve erkeklik hormonları yanında seçilmiş vakalarda böbrek üstü bez hormonlarının çalışılması yeterlidir.
Doç. Dr. Gürcan Kısakol